Fernando Corominas, Wychowywać dziś, Apostolicum, Ząbki 2007, stron 167

Co to znaczy: „wychowywać dziś"? Czy to coś innego niż wychowywać wczoraj albo przed wiekiem? Wielki polski socjolog Florian Znaniecki w swej pracy z 1928 roku postawił tezę, że rodzice zaprzestają wychowywać swoje dzieci, ponieważ to zajęcie trudne, niewdzięczne, pracochłonne, zabierające mnóstwo czasu. Wyzwoleni spod wpływu i kontroli dużej rodziny, obejmującej dziadków, wujków, ciotki, stryjków, stryjenki itp. (albo rodu – w przypadku szlachty i arystokracji) rodzice, wyalienowani w kilku pomieszczeniach swojego mieszkania w blokowisku, zaprzestają działań wychowawczych. Nie ma presji na rodziców– nie ma wychowania. Zdaniem Znanieckiego tylko presja Kościoła i państwa mogą skłonić rodziców do wychowawczego trudu. Praca Znanieckiego ukazała się ok. 40 lat przed Soborem Watykańskim II. Wśród dokumentów Soboru ważne miejsce zajmuje Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim „GRAVISSIMUM EDUCATIONIS". Mowa w niej nie tylko o obowiązkach rodzicielskich, ale i o tym, iż rodzice powinni otrzymać stosowną pomoc od całej społeczności.

Wydawnictwo „Apostolicum" upowszechnia na polskim gruncie hiszpańską serię „Hacer familia" pod wspólnym tytułem „Budować rodzinę." Książka Fernanda Corominasa w hiszpańskiej kolekcji ukazała się jako pierwsza. Jej autor, doktor inżynierii morskiej Uniwersytetu w Madrycie, pełni jednocześnie funkcję prezesa Europejskiego Instytutu Badań Edukacyjnych. Podobnie jak wielu innych autorów prezentowanej serii nie ma akademickiego przygotowania pedagogicznego ani też nie jest zawodowym nauczycielem szkolnym. Jest jednak chrześcijaninem, mężem i ojcem – i z tej perspektywy pragnie powiedzieć kilka ważnych rzeczy o wychowaniu. Ponadto profesor Corominas ukazuje, jak można w wychowaniu dzieci zastosować wyniki badań z zakresu organizacji przedsiębiorstw.

Książka składa się z trzech części, zwierających łącznie 10 rozdziałów. Każda część kończy się wskazówkami dla rodziców – „Do przemyślenia, do zrobienia". Przykładowe tytuły rozdziałów: „Dzisiaj wychowuje się...inaczej", „Jak wychowywać do wartości", „Środki komunikacji", „Program wychowawczy", „Motywacja i osoba".

Rozdział IV nosi tytuł „Wychowanie do wartości" i w podrozdziałach zawiera swoisty katalog tych wartości, które należy wpajać dzieciom. Są to: porządek, szczerość, pracowitość, zabawa, nauka, praca, odpowiedzialność, wiara i hojność. Tej ostatniej wartości – cesze charakteru autor poświęca najwięcej miejsca, omawiając w 5 podrozdziałach, czym jest hojność i jak do niej wychowywać w wieku 0-6 lat, 7-11, 12-15, 15-20. Dlaczego takie przedziały wiekowe, dlaczego hojność?– odsyłam do książki.

Warto zwrócić uwagę na dwa inne rozdziały: „Okresy sensytywne" i „Program wychowawczy". Pierwszy z nich przybliża pewną koncepcję bardzo przydatną w wychowaniu. „Okres sensytywny to czas, w którym organizm jest szczególnie wrażliwy na bodźce ważne dla rozwoju określonej funkcji, w języku polskim używa się również określenia „okres szczególnej wrażliwości" (s. 27) Należałoby znać te okresy, aby do nich „dopasowywać" planowe oddziaływania wychowawcze. Graficzne zestawienie okresów sensytywnych znajdujemy na stronie 164, może kogoś zainteresować to, że okres sensytywny „Porządek" zaczyna się w pierwszych miesiącach życia i trwa do 5 roku, jego najbardziej intensywny okres trwa od pierwszego do trzeciego roku życia. Rozpoczynanie uczenia porządku w późniejszym okresie to już jakiś rodzaj resocjalizacji. Okres sensytywny „Szczerość" mieści się w przedziale 3-9 lat (ok. 4 roku życia dziecko uświadamia sobie, na czym polega kłamstwo i zaczyna tego – najpierw niezbyt zręcznie – próbować). Ponad dwadzieścia rozmaitych okresów sensytywnych znajdujemy w zestawieniu – i one stanowić mogą szkielet programu wychowawczego, jaki rodzice powinni stworzyć dla każdego swego dziecka odrębnie. „Żeby zrealizować program wychowawczy w rodzinie, bardzo ważne jest dobre wykorzystanie pierwszych lat życia, począwszy od czasu przed ich narodzeniem aż do wejścia w okres dorastania, ponieważ w tym wieku występuje większość okresów sensytywnych w rozwoju osoby". Punktem wyjścia do takiego programu powinny być odpowiedzi na kilka pytań:

• „Jakie mają być nasze dzieci?
• Jakie cele stawiamy sobie w ich wychowaniu?
• Jakie ideały, wartości, upodobania, wiedzę, poglądy pomożemy dzieciom zdobyć?
• Jakie środki zastosujemy, żeby to osiągnąć?
• Jakie trudności będziemy musieli pokonać?
• Na czyją pomoc możemy liczyć?"

Na zakończenie kilka refleksji autora:

„Książka ta została napisana po to, aby wzmocnić optymizm i nadzieje rodziców w ich trudnym zadaniu wychowywania." „Wychowanie jest społecznym i moralnym obowiązkiem rodziców. Bez wątpienia jest ono też jednocześnie nauką i sztuką. Jako sztuka nie posiada określonych reguł, gdyż każdy przypadek jest inny; ponieważ jednak równocześnie jest nauką, zgłębienie tej nauki wymaga studiowania i poświęcenia czasu." „Dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek potrzeba osób wolnych i odpowiedzialnych, kierujących się wartościami. Musimy się starać, aby nasze dzieci stały się takimi osobami i jest to bez wątpienia zadanie, któremu warto poświęcić wysiłek." „Bóg istnieje i musimy wychowywać swoje dzieci w obliczu Boga: chcemy przecież, żeby nasze dzieci były szczęśliwe na zawsze, wiecznie". „... powinniśmy być optymistami. To prawda, że dzisiaj wychowuje się dzieci inaczej, że środowisko często nie pomaga w realizacji tego zadania (...) Istnieje dostatecznie wiele zewnętrznych środków, aby móc powiedzieć, że sukces jest w naszym zasięgu". „Przekazywanie przez rodziców wiary dzieciom jest jedną z najwartościowszych rzeczy, jakie możemy im zaoferować. Przekonań nie przekazuje się w genach, tylko przez przykład i bezpośrednią pomoc w procesie uczenia się."

„Środki, jakimi dysponujemy (w wychowaniu), są zawsze takie same:

• przykład
• wytrwałość
• osobista walka o stanie się lepszym
• radość
• miłość
• umiejętność torowania drogi
• coraz lepsze poznanie własnych dzieci.

W serii „Budować rodzinę' ukazało się już ok. 10 pozycji. Będą one kolejno tu przybliżane. Więcej informacji, w tym o możliwości nabycia w księgarni.

Ryszard Skawiński